Oris teme

  • PARTICIPATORY ACTIVITIES IN PINIOS PILOT: WHAT WE ARE BUILDING TOGETHER

  • Εισαγωγή

    Το νερό, η αγροτική παραγωγή, η ενέργεια και το κλίμα είναι απαραίτητα για την ανθρώπινη ευημερία και τη βιώσιμη ανάπτυξη, ωστόσο στο σύνολό τους αποτελούν περιορισμένους πόρους και οι προβλέψεις δείχνουν ότι η ζήτησή τους θα είναι ανοδική. Η τάση του πληθυσμού και της οικονομικής ανάπτυξης αναμένεται να αυξήσει τη ζήτηση για φυσικούς πόρους. Ο παγκόσμιος πληθυσμός αναμένεται να χρειάζεται 55% περισσότερο νερό, 60% περισσότερη τροφή και 80% περισσότερη ενέργεια μέχρι το 2050 (IRENA, 2015). Στην Ευρώπη, ο πληθυσμός αναμένεται να επεκταθεί σταδιακά και το μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα να αυξάνεται κατά 1,7% ετησίως.

    Το διασυνδεδεμένο σύστημα Νερό-Ενέργεια-Τροφή-Κλίμα είναι μια σύγχρονη, χρήσιμη θεώρηση που χρησιμοποιείται για την εξέταση και διευθέτηση του συνόλου των αλληλεξαρτήσεων των παγκόσμιων συστημάτων πόρων καθώς και για την επίτευξη ουσιαστικότερης διαχείρισης και χρήσης των φυσικών πόρων σε διαφορετικούς τομείς, λαμβάνοντας υπόψη τις υφιστάμενες αλλά και τις πιθανές νέες αντισταθμίσεις μεταξύ των εναλλακτικών χρήσεων.

    Η ανάδειξη της ανθεκτικότητας στη διαχείριση διασυνδεδεμένων συστημάτων αποτελεί μια προσέγγιση που μπορεί να αυξήσει σημαντικά την ικανότητα γρήγορης προσαρμογής ολόκληρου του συστήματος  στις επιτελούμενες αλλαγές και οχλήσεις.

    Εικόνα 1. Σχηματική επεξήγηση του συμπλέγματος NEXUS μεταξύ Νερό-Ενέργεια-Τροφή-Κλίμα (WEFC)

    Σχηματική επεξήγηση του συμπλέγματος NEXUS μεταξύ Νερό-Ενέργεια-Τροφή-Κλίμα (WEFC).

    Λόγω του κρίσιμου ρόλου των ενδιαφερόμενων μερών στην ανάλυση των πολύπλοκων συστημάτων NEXUS, η αποτελεσματική διαχείριση φυσικών πόρων απαιτεί κατανόηση και ενσωμάτωση των απόψεών τους στην ανάπτυξη ενός συλλογικού και ολιστικού πλαισίου διαχείρισης. Η δέσμευση των ενδιαφερομένων ενισχύει την αποτελεσματική αντιμετώπιση των αναγκών και των προβλημάτων καθώς και των συνδέσεων και αλληλεξαρτήσεων μεταξύ των τομέων NEXUS. Όσον αφορά τη διαχείριση των φυσικών πόρων, η σημασία της συμμετοχής των ενδιαφερομένων αυξάνεται συνεχώς (Yuan, et al., 2022).

    Η λεκάνη απορροής του Πηνειού στη Στερεά Ελλάδα αποτελεί μια από τις πιο παραγωγικές λεκάνες της Ελλάδας, η οποία όμως αντιμετωπίζει αρκετά τομεακά προβλήματα, όπως εξάντληση των υδάτινων πόρων και υποβάθμιση της ποιότητας, αυξημένο ενεργειακό κόστος άντλησης και νιτρορύπανση. Η μη βιώσιμη διαχείριση φυσικών πόρων της λεκάνης απορροής του Πηνειού δίνει μεγάλη προτεραιότητα στην ανάγκη δημιουργίας ενός συμμετοχικού πλαισίου που βασίζεται στο NEXUS με στόχο την πλήρη κατανόηση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ Νερό-Ενέργεια-Τροφή-Κλίμα (WEFC). Για την επίτευξη αυτού του στόχου, υλοποιείται η ιδέα των Συμμαχιών Μάθησης και Δράσης (LAA).


  • Στόχοι έργου

    Το REXUS είναι ένα Έργο Έρευνας και Καινοτομίας που χρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα Ορίζοντας 2020 της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υλοποιείται από κοινοπραξία 17 εταίρων από 7 διαφορετικές χώρες και συντονίζεται από το Πανεπιστήμιο της Castilla-La Mancha (Ισπανία).

    Το έργο REXUS εφαρμόζεται σε 5 στρατηγικές πιλοτικές περιοχές από τοπικό επίπεδο μέχρι το επίπεδο χώρας. Προβλέπονται δραστηριότητες ανταλλαγής γνώσεων ανάμεσα σε αυτές τις πιλοτικές περιοχές. Η ελληνική πιλοτική περιοχή, την οποία συντονίζει το Ινστιτούτο Εδαφοϋδατικών Πόρων (ΙΕΥΠ), είναι η λεκάνη απορροής του Πηνειού, μια από τις πιο παραγωγικές λεκάνες απορροής στην Ελλάδα όσον αφορά την αγροτική παραγωγή, με σημαντικό αντίκτυπο σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Οι στόχοι του έργου REXUS είναι οι εξής:

    1)      Ανάπτυξη εργαλείων ολιστικής ανάλυσης

    2)      Σχεδιασμός μέτρων αντιμετώπισης/πρόληψης

    3)      Σχεδιασμός πολιτικών με γνώση των σχετικών επιπτώσεων

    4)      Ενσωμάτωση ουσιαστικών διαδικασιών διαβούλευσης με τους ενδιαφερόμενους Φορείς

    5)      Συν-διαμόρφωση οράματος και λύσεων


  • Κύριες προκλήσεις

    Οι κύριες προκλήσεις της λεκάνης απορροής του Πηνειού όπως αναγνωρίστηκαν από μια σειρά συνεντεύξεων με τα ενδιαφερόμενα μέρη που συμμετέχουν στο έργο είναι οι ακόλουθες:

    ΠΡΟΚΛΗΣΗ 1: Επίτευξη και διατήρηση επαρκούς ποσότητας και καλής ποιότητας υδατικών πόρων

    A. Υψηλές απολήψεις νερού για την κάλυψη των αρδευτικών αναγκών

    B. Περιορισμένη διαθεσιμότητα υδατικών πόρων

    Γ. Συστήματα μεταφοράς/εφαρμογής νερού χαμηλής αποδοτικότητας

    Δ. Υποβάθμιση ποιότητας επιφανειακών και υπογείων υδάτων εξαιτίας επιπτώσεων ανθρωπογενών δραστηριοτήτων (ενδεικτικά: γεωργία, κτηνοτροφία, βιομηχανία, διαχείριση αποβλήτων)


    ΠΡΟΚΛΗΣΗ 2: Βιωσιμότητα και αειφορία αγροτικού τομέα

    Α. Αυξημένο κόστος καλλιέργειας

    Β. Πολυκερματισμός κλήρου

    Γ. Γηρασμένες, παρωχημένες και πλημμελώς συντηρημένες υποδομές άρδευσης

    Δ. Εφαρμογή μη αποδοτικών αγροτικών πρακτικών με σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις και αμφίβολη οικονομική βιωσιμότητα

    Ε. Υποβάθμιση γονιμότητας εδαφών λόγω μη ορθολογικών καλλιεργητικών πρακτικών

    ΣΤ. Αυξημένος κίνδυνος ερημοποίησης


    ΠΡΟΚΛΗΣΗ 3: Αποδοτική χρήση ενέργειας

    Α. Μη ορθολογική διαχείριση ενεργειακών πόρων

    Β. Δυσκολία διατήρησης και ανάπτυξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας



    ΠΡΟΚΛΗΣΗ 4: Αποκατάσταση και διατήρηση οικοσυστημάτων

    Α. Δυσκολία διατήρησης της ποιότητας οικοσυστημάτων

    Β. Δυσκολία διασφάλισης της περιβαλλοντικής παροχής ποταμών

    Γ. Δυσκολία διατήρησης των δασών

    Δ. Δυσκολία διατήρησης των παρόχθιων οικοτόπων



    ΠΡΟΚΛΗΣΗ 5: Αποτελεσματική Διοίκηση, Διακυβέρνηση

    Α. Πολυδιάσπαση αρμοδιοτήτων - ευθυνών

    Β. Περιορισμένη δράση των αρμόδιων φορέων

    Γ. Περιορισμοί στη διοικητική λειτουργία των ΤΟΕΒ


    ΠΡΟΚΛΗΣΗ 6: Αντιμετώπιση κλιματική αλλαγής και ακραίων γεγονότων

    Α. Μείωση υετόπτωσης

    Β. Αύξηση συχνότητας εμφάνισης πλημμυρών και ξηρασιών

    Γ. Ζημιές σε υποδομές από ακραία φαινόμενα


  • Περιγραφή περιοχής

    Η λεκάνη απορροής του Πηνειού καλύπτει μια έκταση περίπου 11.000 km2 με τις πεδινές εκτάσεις να αποτελούν μια από τις πιο εντατικά καλλιεργούμενες και τις πιο παραγωγικές γεωργικές περιοχές της Ελλάδας. Η εντατική γεωργική δραστηριότητα από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία αξιοσημείωτου ελλείμματος νερού μαζί με τη νιτρορύπανση που προέρχεται από γεωργικές δραστηριότητες. Πρόσφατα έγινε ιδιαίτερα αισθητή η αύξηση του κόστους άντλησης που αποδίδεται στην αύξηση της τιμής της ενέργειας και στη συνεχή αύξηση του βάθους άντλησης. Στην περιοχή μελέτης υπάρχουν επίσης πολύτιμα οικοσυστήματα, όπως οι προστατευόμενες περιοχές Natura 2000, που υποβάλλονται σε πίεση από ανθρωπογενείς δραστηριότητες.

    Εικόνα 2. Χάρτης της λεκάνης απορροής του Πηνειού.

    Χάρτης της λεκάνης απορροής του Πηνειού.

    Η τρέχουσα κατάσταση αναμένεται να επιδεινωθεί περαιτέρω στο πλαίσιο της κλιματικής κρίσης, υπογραμμίζοντας την ανάγκη δημιουργίας ενός πλαισίου βασισμένου στο WEFC NEXUS για την αποτελεσματική διαχείριση των φυσικών πόρων, την επίλυση ανταγωνιστικών ζητημάτων, την προώθηση των υπηρεσιών οικοσυστήματος και την αύξηση της δυνατότητας προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή.

    Ακολουθούν ορισμένες αξιοσημείωτες πληροφορίες για τη λεκάνης απορροής του Πηνειού:

    •  Εντοπίζεται στην κεντρική Ελλάδα με έκταση περίπου 11.000 km2.
    •  Αποτελεί διοικητικά σχεδόν ένα ολόκληρο Υδατικό Διαμέρισμα (GR08).
    • Αποτελεί πιλοτική λεκάνη εφαρμογής της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Νερά (2000/60/ΕΚ).
    • Είναι το πρώτο ολοκληρωμένο σχέδιο ανάπτυξης υδατικών πόρων μεγάλης κλίμακας που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960.
    • Αποτελεί λεκάνη αναφοράς για την αγροτική παραγωγικότητα στην Ελλάδα.
    • Η αγροτική γη καλύπτει περισσότερο από το 40% της συνολικής έκτασης της λεκάνης.
    • Ο πληθυσμός ανέρχεται περίπου στα 700.000 άτομα.
    • Το 90% της συνολικής κατανάλωσης νερού καταναλώνεται για άρδευση.
    • Οι απολήψεις νερού για άρδευση αποτελούν άνω του 90% των συνολικών απολήψεων.
    • Η μέση ετήσια βροχόπτωση είναι: 400 mm (ανατολική πεδιάδα) έως 1850 mm (δυτικό ορεινό όριο)
    • Σημειώνεται μεγάλη ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας.
    • Στη λεκάνη ανήκουν σημαντικά προστατευόμενα οικοσυστήματα (Natura 2000).

  • 1η Τεχνική Συνάντηση (17/05/2022)

    Οργάνωση και πρόοδος συνάντησης

    Η πρώτη τεχνική συνάντηση του έργου REXUS της  πιλοτικής περιοχής του Πηνειού πραγματοποιήθηκε στις 17 Μαΐου 2022, στο Γεωτεχνικό Επιμελητήριο της Λάρισας. Περίπου 30 ενδιαφερόμενα μέρη κατάφεραν να συμμετάσχουν στη συνάντηση, πέρα από τα μέλη της ομάδας του έργου REXUS. Τα κύρια αντικείμενα της πρώτης τεχνικής συνάντησης του έργου REXUS της  πιλοτικής περιοχής του Πηνειού ήταν τα ακόλουθα:

    1) Επικύρωση των αποτελεσμάτων των απόψεων των ενδιαφερόμενων μερών.

    2) Τελικός προσδιορισμός/επιβεβαίωση/ιεράρχηση προκλήσεων, προβλημάτων, εμποδίων, δυνατών σημείων, ευκαιριών και δεικτών.

    3) Αναγνώριση διατομεακών εξαρτήσεων.

    4) Αξιολόγηση της ικανότητας θεσμικής προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή.

    5) Αρχικό όραμα.

    Ομάδες Εργασίας Ενδιαφερόμενων Μερών: Μέρος Ι

    Οι δράσεις των δύο Ομάδων Εργασίας αναπτύχθηκαν σε δύο ξεχωριστές αίθουσες. Σχετικά με καθεμία από τις έξι κύριες προκλήσεις που παρουσιάστηκαν προηγουμένως, ζητήθηκε από τους ενδιαφερόμενους να συμπληρώσουν έξι διαφορετικές συγκεκριμένες αφίσες που αναπτύχθηκαν για κάθε διαφορετική πρόκληση. Οι αφίσες ήταν καλυμμένες και αποκαλύπτονταν μία κάθε φορά. Υπήρχε επίσης περιορισμένος χρόνος για να συμπληρώσουν τα ενδιαφερόμενα μέρη κάθε αφίσα. Ήταν επίσης διαθέσιμοι χάρτες υποστήριξης κάθε τομέα του NEXUS. Οι συμμετέχοντες έδωσαν τις απαντήσεις τους χρησιμοποιώντας χαρτάκια διαφορετικών χρωμάτων, καθένα από τα οποία αντιπροσωπεύει έναν συγκεκριμένο τομέα NEXUS. Τους ζητήθηκε να χρησιμοποιήσουν τον πιο σχετικό τομέα WEFE NEXUS που σχετίζεται με την κύρια δραστηριότητά τους, το μπλε για το «Νερό», το κίτρινο για το «Ενέργεια», το ροζ για το «Τρόφιμα» και το πράσινο για το «Κλίμα».

    Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα των κύριων προβλημάτων, εμποδίων, κινδύνων, δυνατοτήτων, ευκαιριών και δεικτών που σχετίζονται με καθεμία από τις έξι προκλήσεις παρουσιάζονται στους Πίνακες 1α-στ, μετά την επεξεργασία των αποτελεσμάτων της συνάντησης και των δεδομένων που προέκυψαν.


    Πίνακας 1α. Κύρια προβλήματα, εμπόδια, κίνδυνοι, δυνατά σημεία, ευκαιρίες και δείκτες που σχετίζονται με την Πρόκληση 1.


    Πίνακας 1β. Κύρια προβλήματα, εμπόδια, κίνδυνοι, δυνατά σημεία, ευκαιρίες και δείκτες που σχετίζονται με την Πρόκληση 2.


    Πίνακας 1γ. Κύρια προβλήματα, εμπόδια, κίνδυνοι, δυνατά σημεία, ευκαιρίες και δείκτες που σχετίζονται με την Πρόκληση 3.


    Πίνακας 1δ. Κύρια προβλήματα, εμπόδια, κίνδυνοι, δυνατά σημεία, ευκαιρίες και δείκτες που σχετίζονται με την Πρόκληση 4.


    Πίνακας 1ε. Κύρια προβλήματα, εμπόδια, κίνδυνοι, δυνατά σημεία, ευκαιρίες και δείκτες που σχετίζονται με την Πρόκληση 5.


    Πίνακας 1στ. Κύρια προβλήματα, εμπόδια, κίνδυνοι, δυνατά σημεία, ευκαιρίες και δείκτες που σχετίζονται με την Πρόκληση 6.

    Ομάδες Εργασίας Ενδιαφερόμενων Μερών: Μέρος ΙΙ

    Τα συστήματα NEXUS θεωρούνται πολύπλοκα συστήματα όσον αφορά τις αλληλεπιδράσεις που υπάρχουν μεταξύ των τομέων. Κατά τη διάρκεια αυτής της συνεδρίας, ζητήθηκε από τα ενδιαφερόμενα μέρη να σχεδιάσουν όλες τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των προκλήσεων, των αναγκών και των επιπτώσεων που υπάρχουν στην πιλοτική περιοχή του Πηνειού, έτσι ώστε να αναπτυχθεί ένα νέο Διάγραμμα Αιτιακού Βρόχου (CLD) το οποίο θα επιβεβαίωνε και θα διόρθωνε τη δουλειά των εταίρων του έργου. Ζητήθηκε από τα ενδιαφερόμενα μέρη να προσθέσουν επιπλέον πεδία, εάν υπάρχουν, και να σχεδιάσουν τις διασυνδέσεις μεταξύ των πεδίων. Το διάγραμμα αιτιακού βρόγχου που αναπτύχθηκε από τα ενδιαφερόμενα μέρη οπτικοποιήθηκε από το ΙΕΥΠ και παρουσιάζεται στην Εικόνα 1


    Εικόνα 1. Συγκεντρωτικό Διάγραμμα Αιτιακού Βρόχου για πιλοτική περιοχή Πηνειού.

    Σχόλια και Συμπεράσματα

    Η πρώτη τεχνική συνάντηση της πιλοτικής περιοχής του Πηνειού χαρακτηρίστηκε επιτυχημένη και το ενδιαφέρον υλικό που συλλέχθηκε, φάνηκε ικανό να τροφοδοτήσει με πολλά στοιχεία τη συνέχεια του έργου. Η συντριπτική πλειοψηφία των ενδιαφερόμενων μερών αναγνωρίζει την πολυπλοκότητα του NEXUS και την επιτακτική ανάγκη να αντιμετωπιστούν όλοι οι τομείς σε ίση βάση για τον καθορισμό βιώσιμων λύσεων που προάγουν την ανθεκτικότητα. Η συνολική εικόνα που προέκυψε από τις απαντήσεις και τις συζητήσεις είναι ότι τα ενδιαφερόμενα μέρη κάθε τομέα έχουν την προθυμία, την ενέργεια και τις ιδέες να συνεισφέρουν στην πρόταση λύσεων για τη λεκάνη απορροής του Πηνειού και να εξερευνήσουν το πολύπλοκο σύστημα του NEXUS. Είναι αρκετά ενδιαφέρον ότι συμμετέχοντες που παραδοσιακά δεν συμμετείχαν σε ένα κοινό επιστημονικό φόρουμ, έδειξαν τον ενθουσιασμό τους και εμφανίστηκαν αισιόδοξοι για την ενεργό συμμετοχή τους στη διαχείριση του NEXUS και τη συμβολή τους στο έργο REXUS. Η πλειοψηφία των ενδιαφερομένων διατύπωσε αρκετά θετικά σχόλια σχετικά με τα μελλοντικά βήματα του έργου και τις προσδοκίες τους. Αναμφίβολα, η αισιοδοξία για το μέλλον της κατάστασης της λεκάνης απορροής του Πηνειού είναι πολύ ελπιδοφόρα, αλλά ταυτόχρονα αυτό που αναμένεται από το έργο REXUS είναι η ευαισθητοποίηση των πολιτικών και η βελτίωση της τρέχουσας κατάστασης της διαχείρισης του NEXUS στη λεκάνη του Πηνειού. Ωστόσο, υπογραμμίστηκε ότι η αντίληψη του NEXUS απουσιάζει στα υπάρχοντα σχέδια διαχείρισης. Όσον αφορά την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, έντονη ήταν η δυσαρέσκειά για τη συμμετοχή και την επιρροή που έχουν τα ενδιαφερόμενα μέρη στην αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και στη λήψη αποφάσεων μέχρι στιγμής, ενώ επισημάνθηκε επίσης η χαμηλή έως μέτρια συμμετοχή της πολιτικής ηγεσίας στο σχεδιασμό στρατηγικών προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και η χαμηλή έως μέτρια χρηματοδότηση για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, παρά τη μέτρια έως υψηλή κάλυψη της κλιματικής αλλαγής από τα μέσα ενημέρωσης. Η πρώτη συνάντηση ήταν μόνο η αρχή και προβλέπεται η συνεχής συνεργασία με τα ενδιαφερόμενα μέρη με κοινό στόχο τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα για τη λεκάνη απορροής του Πηνειού.

    Σε επόμενα βήματα, θα αναπτυχθούν οράματα για μια πιο ανθεκτική στην κλιματική αλλαγή ανάπτυξη της πιλοτικής περιοχής του Πηνειού που θα αντιμετωπίζει ισότιμα τις προκλήσεις που έχουν εντοπιστεί. Τα οράματα θα σχετίζονται με λύσεις βασισμένες στη φύση για να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα της υλοποίησής τους. Στη συνέχεια, μαζί με τα ενδιαφερόμενα μέρη, οι ασκήσεις οραματισμού θα διαμορφώσουν εναλλακτικές ρεαλιστικές λύσεις που θα ελεγχθούν με τα κατάλληλα εργαλεία.


  • 2η Τεχνική Συνάντηση (20/01/2023)

  • Εφαρμοσμένα εργαλεία και αποτελέσματα

  • Videos

  • Ενημερωτικά Φυλλάδια

  • Επικοινωνία

    REXUS

    https://www.rexusproject.eu/            info@rexusproject.eu


    SWRI

    https://www.swri.gr/

                      

    Andreas Panagopoulos        a.panagopoulos@swri.gr

    Vassilios Pisinaras               v.pisinaras@swri.gr

    Dimitrios Malamataris          d.malamataris@swri.gr

    Konstantinos Babakos         k.babakos@swri.gr

    Anna Chatzi                         a.chatzi@swri.gr