Curso: Pinios River Basin, Greece

PARTICIPATORY ACTIVITIES IN PINIOS PILOT: WHAT WE ARE BUILDING TOGETHER

The Pinios River Basin (PRB) is one of the most productive basins in Greece in terms of agricultural production, with a signiﬁcant impact at the regional and national levels. The absence of eﬃcient water resources management manifests in high water consumption and overexploitation of groundwater.
SUMMARY VIDEO FROM PINIOS WORKSHOP#1

Εισαγωγή

Το νερό, η αγροτική παραγωγή, η ενέργεια και το κλίμα είναι απαραίτητα για την ανθρώπινη ευημερία και τη βιώσιμη ανάπτυξη, ωστόσο στο σύνολό τους αποτελούν περιορισμένους πόρους και οι προβλέψεις δείχνουν ότι η ζήτησή τους θα είναι ανοδική. Η τάση του πληθυσμού και της οικονομικής ανάπτυξης αναμένεται να αυξήσει τη ζήτηση για φυσικούς πόρους. Ο παγκόσμιος πληθυσμός αναμένεται να χρειάζεται 55% περισσότερο νερό, 60% περισσότερη τροφή και 80% περισσότερη ενέργεια μέχρι το 2050 (IRENA, 2015). Στην Ευρώπη, ο πληθυσμός αναμένεται να επεκταθεί σταδιακά και το μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα να αυξάνεται κατά 1,7% ετησίως.

Το διασυνδεδεμένο σύστημα Νερό-Ενέργεια-Τροφή-Κλίμα είναι μια σύγχρονη, χρήσιμη θεώρηση που χρησιμοποιείται για την εξέταση και διευθέτηση του συνόλου των αλληλεξαρτήσεων των παγκόσμιων συστημάτων πόρων καθώς και για την επίτευξη ουσιαστικότερης διαχείρισης και χρήσης των φυσικών πόρων σε διαφορετικούς τομείς, λαμβάνοντας υπόψη τις υφιστάμενες αλλά και τις πιθανές νέες αντισταθμίσεις μεταξύ των εναλλακτικών χρήσεων.

Η ανάδειξη της ανθεκτικότητας στη διαχείριση διασυνδεδεμένων συστημάτων αποτελεί μια προσέγγιση που μπορεί να αυξήσει σημαντικά την ικανότητα γρήγορης προσαρμογής ολόκληρου του συστήματος στις επιτελούμενες αλλαγές και οχλήσεις.

Εικόνα 1. Σχηματική επεξήγηση του συμπλέγματος NEXUS μεταξύ Νερό-Ενέργεια-Τροφή-Κλίμα (WEFC)

Σχηματική επεξήγηση του συμπλέγματος NEXUS μεταξύ Νερό-Ενέργεια-Τροφή-Κλίμα (WEFC).

Λόγω του κρίσιμου ρόλου των ενδιαφερόμενων μερών στην ανάλυση των πολύπλοκων συστημάτων NEXUS, η αποτελεσματική διαχείριση φυσικών πόρων απαιτεί κατανόηση και ενσωμάτωση των απόψεών τους στην ανάπτυξη ενός συλλογικού και ολιστικού πλαισίου διαχείρισης. Η δέσμευση των ενδιαφερομένων ενισχύει την αποτελεσματική αντιμετώπιση των αναγκών και των προβλημάτων καθώς και των συνδέσεων και αλληλεξαρτήσεων μεταξύ των τομέων NEXUS. Όσον αφορά τη διαχείριση των φυσικών πόρων, η σημασία της συμμετοχής των ενδιαφερομένων αυξάνεται συνεχώς (Yuan, et al., 2022).

Η λεκάνη απορροής του Πηνειού στη Στερεά Ελλάδα αποτελεί μια από τις πιο παραγωγικές λεκάνες της Ελλάδας, η οποία όμως αντιμετωπίζει αρκετά τομεακά προβλήματα, όπως εξάντληση των υδάτινων πόρων και υποβάθμιση της ποιότητας, αυξημένο ενεργειακό κόστος άντλησης και νιτρορύπανση. Η μη βιώσιμη διαχείριση φυσικών πόρων της λεκάνης απορροής του Πηνειού δίνει μεγάλη προτεραιότητα στην ανάγκη δημιουργίας ενός συμμετοχικού πλαισίου που βασίζεται στο NEXUS με στόχο την πλήρη κατανόηση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ Νερό-Ενέργεια-Τροφή-Κλίμα (WEFC). Για την επίτευξη αυτού του στόχου, υλοποιείται η ιδέα των Συμμαχιών Μάθησης και Δράσης (LAA).

Στόχοι έργου

Το REXUS είναι ένα Έργο Έρευνας και Καινοτομίας που χρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα Ορίζοντας 2020 της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υλοποιείται από κοινοπραξία 17 εταίρων από 7 διαφορετικές χώρες και συντονίζεται από το Πανεπιστήμιο της Castilla-La Mancha (Ισπανία).

Το έργο REXUS εφαρμόζεται σε 5 στρατηγικές πιλοτικές περιοχές από τοπικό επίπεδο μέχρι το επίπεδο χώρας. Προβλέπονται δραστηριότητες ανταλλαγής γνώσεων ανάμεσα σε αυτές τις πιλοτικές περιοχές. Η ελληνική πιλοτική περιοχή, την οποία συντονίζει το Ινστιτούτο Εδαφοϋδατικών Πόρων (ΙΕΥΠ), είναι η λεκάνη απορροής του Πηνειού, μια από τις πιο παραγωγικές λεκάνες απορροής στην Ελλάδα όσον αφορά την αγροτική παραγωγή, με σημαντικό αντίκτυπο σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Οι στόχοι του έργου REXUS είναι οι εξής:

1) Ανάπτυξη εργαλείων ολιστικής ανάλυσης

2) Σχεδιασμός μέτρων αντιμετώπισης/πρόληψης

3) Σχεδιασμός πολιτικών με γνώση των σχετικών επιπτώσεων

4) Ενσωμάτωση ουσιαστικών διαδικασιών διαβούλευσης με τους ενδιαφερόμενους Φορείς

5) Συν-διαμόρφωση οράματος και λύσεων

Κύριες προκλήσεις

Οι κύριες προκλήσεις της λεκάνης απορροής του Πηνειού όπως αναγνωρίστηκαν από μια σειρά συνεντεύξεων με τα ενδιαφερόμενα μέρη που συμμετέχουν στο έργο είναι οι ακόλουθες:

ΠΡΟΚΛΗΣΗ 1: Επίτευξη και διατήρηση επαρκούς ποσότητας και καλής ποιότητας υδατικών πόρων	A. Υψηλές απολήψεις νερού για την κάλυψη των αρδευτικών αναγκών
	B. Περιορισμένη διαθεσιμότητα υδατικών πόρων
	Γ. Συστήματα μεταφοράς/εφαρμογής νερού χαμηλής αποδοτικότητας
	Δ. Υποβάθμιση ποιότητας επιφανειακών και υπογείων υδάτων εξαιτίας επιπτώσεων ανθρωπογενών δραστηριοτήτων (ενδεικτικά: γεωργία, κτηνοτροφία, βιομηχανία, διαχείριση αποβλήτων)

ΠΡΟΚΛΗΣΗ 2: Βιωσιμότητα και αειφορία αγροτικού τομέα	Α. Αυξημένο κόστος καλλιέργειας
	Β. Πολυκερματισμός κλήρου
	Γ. Γηρασμένες, παρωχημένες και πλημμελώς συντηρημένες υποδομές άρδευσης
	Δ. Εφαρμογή μη αποδοτικών αγροτικών πρακτικών με σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις και αμφίβολη οικονομική βιωσιμότητα
	Ε. Υποβάθμιση γονιμότητας εδαφών λόγω μη ορθολογικών καλλιεργητικών πρακτικών
	ΣΤ. Αυξημένος κίνδυνος ερημοποίησης

ΠΡΟΚΛΗΣΗ 3: Αποδοτική χρήση ενέργειας	Α. Μη ορθολογική διαχείριση ενεργειακών πόρων
	Β. Δυσκολία διατήρησης και ανάπτυξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας

ΠΡΟΚΛΗΣΗ 4: Αποκατάσταση και διατήρηση οικοσυστημάτων	Α. Δυσκολία διατήρησης της ποιότητας οικοσυστημάτων
	Β. Δυσκολία διασφάλισης της περιβαλλοντικής παροχής ποταμών
	Γ. Δυσκολία διατήρησης των δασών
	Δ. Δυσκολία διατήρησης των παρόχθιων οικοτόπων

ΠΡΟΚΛΗΣΗ 5: Αποτελεσματική Διοίκηση, Διακυβέρνηση	Α. Πολυδιάσπαση αρμοδιοτήτων - ευθυνών
	Β. Περιορισμένη δράση των αρμόδιων φορέων
	Γ. Περιορισμοί στη διοικητική λειτουργία των ΤΟΕΒ

ΠΡΟΚΛΗΣΗ 6: Αντιμετώπιση κλιματική αλλαγής και ακραίων γεγονότων	Α. Μείωση υετόπτωσης
	Β. Αύξηση συχνότητας εμφάνισης πλημμυρών και ξηρασιών
	Γ. Ζημιές σε υποδομές από ακραία φαινόμενα

Περιγραφή περιοχής

Η λεκάνη απορροής του Πηνειού καλύπτει μια έκταση περίπου 11.000 km² με τις πεδινές εκτάσεις να αποτελούν μια από τις πιο εντατικά καλλιεργούμενες και τις πιο παραγωγικές γεωργικές περιοχές της Ελλάδας. Η εντατική γεωργική δραστηριότητα από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία αξιοσημείωτου ελλείμματος νερού μαζί με τη νιτρορύπανση που προέρχεται από γεωργικές δραστηριότητες. Πρόσφατα έγινε ιδιαίτερα αισθητή η αύξηση του κόστους άντλησης που αποδίδεται στην αύξηση της τιμής της ενέργειας και στη συνεχή αύξηση του βάθους άντλησης. Στην περιοχή μελέτης υπάρχουν επίσης πολύτιμα οικοσυστήματα, όπως οι προστατευόμενες περιοχές Natura 2000, που υποβάλλονται σε πίεση από ανθρωπογενείς δραστηριότητες.

Εικόνα 2. Χάρτης της λεκάνης απορροής του Πηνειού.

Χάρτης της λεκάνης απορροής του Πηνειού.

Η τρέχουσα κατάσταση αναμένεται να επιδεινωθεί περαιτέρω στο πλαίσιο της κλιματικής κρίσης, υπογραμμίζοντας την ανάγκη δημιουργίας ενός πλαισίου βασισμένου στο WEFC NEXUS για την αποτελεσματική διαχείριση των φυσικών πόρων, την επίλυση ανταγωνιστικών ζητημάτων, την προώθηση των υπηρεσιών οικοσυστήματος και την αύξηση της δυνατότητας προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή.

Ακολουθούν ορισμένες αξιοσημείωτες πληροφορίες για τη λεκάνης απορροής του Πηνειού:

Εντοπίζεται στην κεντρική Ελλάδα με έκταση περίπου 11.000 km2.
Αποτελεί διοικητικά σχεδόν ένα ολόκληρο Υδατικό Διαμέρισμα (GR08).
Αποτελεί πιλοτική λεκάνη εφαρμογής της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Νερά (2000/60/ΕΚ).
Είναι το πρώτο ολοκληρωμένο σχέδιο ανάπτυξης υδατικών πόρων μεγάλης κλίμακας που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960.
Αποτελεί λεκάνη αναφοράς για την αγροτική παραγωγικότητα στην Ελλάδα.
Η αγροτική γη καλύπτει περισσότερο από το 40% της συνολικής έκτασης της λεκάνης.
Ο πληθυσμός ανέρχεται περίπου στα 700.000 άτομα.
Το 90% της συνολικής κατανάλωσης νερού καταναλώνεται για άρδευση.
Οι απολήψεις νερού για άρδευση αποτελούν άνω του 90% των συνολικών απολήψεων.
Η μέση ετήσια βροχόπτωση είναι: 400 mm (ανατολική πεδιάδα) έως 1850 mm (δυτικό ορεινό όριο)
Σημειώνεται μεγάλη ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας.
Στη λεκάνη ανήκουν σημαντικά προστατευόμενα οικοσυστήματα (Natura 2000).

1η Τεχνική Συνάντηση (17/05/2022)

Οργάνωση και πρόοδος συνάντησης

Η πρώτη τεχνική συνάντηση του έργου REXUS της πιλοτικής περιοχής του Πηνειού πραγματοποιήθηκε στις 17 Μαΐου 2022, στο Γεωτεχνικό Επιμελητήριο της Λάρισας. Περίπου 30 ενδιαφερόμενα μέρη κατάφεραν να συμμετάσχουν στη συνάντηση, πέρα από τα μέλη της ομάδας του έργου REXUS. Τα κύρια αντικείμενα της πρώτης τεχνικής συνάντησης του έργου REXUS της πιλοτικής περιοχής του Πηνειού ήταν τα ακόλουθα:

1) Επικύρωση των αποτελεσμάτων των απόψεων των ενδιαφερόμενων μερών.

2) Τελικός προσδιορισμός/επιβεβαίωση/ιεράρχηση προκλήσεων, προβλημάτων, εμποδίων, δυνατών σημείων, ευκαιριών και δεικτών.

3) Αναγνώριση διατομεακών εξαρτήσεων.

4) Αξιολόγηση της ικανότητας θεσμικής προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή.

5) Αρχικό όραμα.

Ομάδες Εργασίας Ενδιαφερόμενων Μερών: Μέρος Ι

Οι δράσεις των δύο Ομάδων Εργασίας αναπτύχθηκαν σε δύο ξεχωριστές αίθουσες. Σχετικά με καθεμία από τις έξι κύριες προκλήσεις που παρουσιάστηκαν προηγουμένως, ζητήθηκε από τους ενδιαφερόμενους να συμπληρώσουν έξι διαφορετικές συγκεκριμένες αφίσες που αναπτύχθηκαν για κάθε διαφορετική πρόκληση. Οι αφίσες ήταν καλυμμένες και αποκαλύπτονταν μία κάθε φορά. Υπήρχε επίσης περιορισμένος χρόνος για να συμπληρώσουν τα ενδιαφερόμενα μέρη κάθε αφίσα. Ήταν επίσης διαθέσιμοι χάρτες υποστήριξης κάθε τομέα του NEXUS. Οι συμμετέχοντες έδωσαν τις απαντήσεις τους χρησιμοποιώντας χαρτάκια διαφορετικών χρωμάτων, καθένα από τα οποία αντιπροσωπεύει έναν συγκεκριμένο τομέα NEXUS. Τους ζητήθηκε να χρησιμοποιήσουν τον πιο σχετικό τομέα WEFE NEXUS που σχετίζεται με την κύρια δραστηριότητά τους, το μπλε για το «Νερό», το κίτρινο για το «Ενέργεια», το ροζ για το «Τρόφιμα» και το πράσινο για το «Κλίμα».

Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα των κύριων προβλημάτων, εμποδίων, κινδύνων, δυνατοτήτων, ευκαιριών και δεικτών που σχετίζονται με καθεμία από τις έξι προκλήσεις παρουσιάζονται στους Πίνακες 1α-στ, μετά την επεξεργασία των αποτελεσμάτων της συνάντησης και των δεδομένων που προέκυψαν.

Πίνακας 1α. Κύρια προβλήματα, εμπόδια, κίνδυνοι, δυνατά σημεία, ευκαιρίες και δείκτες που σχετίζονται με την Πρόκληση 1.

Πίνακας 1β. Κύρια προβλήματα, εμπόδια, κίνδυνοι, δυνατά σημεία, ευκαιρίες και δείκτες που σχετίζονται με την Πρόκληση 2.

Πίνακας 1γ. Κύρια προβλήματα, εμπόδια, κίνδυνοι, δυνατά σημεία, ευκαιρίες και δείκτες που σχετίζονται με την Πρόκληση 3.

Πίνακας 1δ. Κύρια προβλήματα, εμπόδια, κίνδυνοι, δυνατά σημεία, ευκαιρίες και δείκτες που σχετίζονται με την Πρόκληση 4.

Πίνακας 1ε. Κύρια προβλήματα, εμπόδια, κίνδυνοι, δυνατά σημεία, ευκαιρίες και δείκτες που σχετίζονται με την Πρόκληση 5.

Πίνακας 1στ. Κύρια προβλήματα, εμπόδια, κίνδυνοι, δυνατά σημεία, ευκαιρίες και δείκτες που σχετίζονται με την Πρόκληση 6.

Ομάδες Εργασίας Ενδιαφερόμενων Μερών: Μέρος ΙΙ

Τα συστήματα NEXUS θεωρούνται πολύπλοκα συστήματα όσον αφορά τις αλληλεπιδράσεις που υπάρχουν μεταξύ των τομέων. Κατά τη διάρκεια αυτής της συνεδρίας, ζητήθηκε από τα ενδιαφερόμενα μέρη να σχεδιάσουν όλες τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των προκλήσεων, των αναγκών και των επιπτώσεων που υπάρχουν στην πιλοτική περιοχή του Πηνειού, έτσι ώστε να αναπτυχθεί ένα νέο Διάγραμμα Αιτιακού Βρόχου (CLD) το οποίο θα επιβεβαίωνε και θα διόρθωνε τη δουλειά των εταίρων του έργου. Ζητήθηκε από τα ενδιαφερόμενα μέρη να προσθέσουν επιπλέον πεδία, εάν υπάρχουν, και να σχεδιάσουν τις διασυνδέσεις μεταξύ των πεδίων. Το διάγραμμα αιτιακού βρόγχου που αναπτύχθηκε από τα ενδιαφερόμενα μέρη οπτικοποιήθηκε από το ΙΕΥΠ και παρουσιάζεται στην Εικόνα 1.

Εικόνα 1. Συγκεντρωτικό Διάγραμμα Αιτιακού Βρόχου για πιλοτική περιοχή Πηνειού.

Σχόλια και Συμπεράσματα

Η πρώτη τεχνική συνάντηση της πιλοτικής περιοχής του Πηνειού χαρακτηρίστηκε επιτυχημένη και το ενδιαφέρον υλικό που συλλέχθηκε, φάνηκε ικανό να τροφοδοτήσει με πολλά στοιχεία τη συνέχεια του έργου. Η συντριπτική πλειοψηφία των ενδιαφερόμενων μερών αναγνωρίζει την πολυπλοκότητα του NEXUS και την επιτακτική ανάγκη να αντιμετωπιστούν όλοι οι τομείς σε ίση βάση για τον καθορισμό βιώσιμων λύσεων που προάγουν την ανθεκτικότητα. Η συνολική εικόνα που προέκυψε από τις απαντήσεις και τις συζητήσεις είναι ότι τα ενδιαφερόμενα μέρη κάθε τομέα έχουν την προθυμία, την ενέργεια και τις ιδέες να συνεισφέρουν στην πρόταση λύσεων για τη λεκάνη απορροής του Πηνειού και να εξερευνήσουν το πολύπλοκο σύστημα του NEXUS. Είναι αρκετά ενδιαφέρον ότι συμμετέχοντες που παραδοσιακά δεν συμμετείχαν σε ένα κοινό επιστημονικό φόρουμ, έδειξαν τον ενθουσιασμό τους και εμφανίστηκαν αισιόδοξοι για την ενεργό συμμετοχή τους στη διαχείριση του NEXUS και τη συμβολή τους στο έργο REXUS. Η πλειοψηφία των ενδιαφερομένων διατύπωσε αρκετά θετικά σχόλια σχετικά με τα μελλοντικά βήματα του έργου και τις προσδοκίες τους. Αναμφίβολα, η αισιοδοξία για το μέλλον της κατάστασης της λεκάνης απορροής του Πηνειού είναι πολύ ελπιδοφόρα, αλλά ταυτόχρονα αυτό που αναμένεται από το έργο REXUS είναι η ευαισθητοποίηση των πολιτικών και η βελτίωση της τρέχουσας κατάστασης της διαχείρισης του NEXUS στη λεκάνη του Πηνειού. Ωστόσο, υπογραμμίστηκε ότι η αντίληψη του NEXUS απουσιάζει στα υπάρχοντα σχέδια διαχείρισης. Όσον αφορά την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, έντονη ήταν η δυσαρέσκειά για τη συμμετοχή και την επιρροή που έχουν τα ενδιαφερόμενα μέρη στην αξιολόγηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και στη λήψη αποφάσεων μέχρι στιγμής, ενώ επισημάνθηκε επίσης η χαμηλή έως μέτρια συμμετοχή της πολιτικής ηγεσίας στο σχεδιασμό στρατηγικών προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και η χαμηλή έως μέτρια χρηματοδότηση για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, παρά τη μέτρια έως υψηλή κάλυψη της κλιματικής αλλαγής από τα μέσα ενημέρωσης. Η πρώτη συνάντηση ήταν μόνο η αρχή και προβλέπεται η συνεχής συνεργασία με τα ενδιαφερόμενα μέρη με κοινό στόχο τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα για τη λεκάνη απορροής του Πηνειού.

Σε επόμενα βήματα, θα αναπτυχθούν οράματα για μια πιο ανθεκτική στην κλιματική αλλαγή ανάπτυξη της πιλοτικής περιοχής του Πηνειού που θα αντιμετωπίζει ισότιμα τις προκλήσεις που έχουν εντοπιστεί. Τα οράματα θα σχετίζονται με λύσεις βασισμένες στη φύση για να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα της υλοποίησής τους. Στη συνέχεια, μαζί με τα ενδιαφερόμενα μέρη, οι ασκήσεις οραματισμού θα διαμορφώσουν εναλλακτικές ρεαλιστικές λύσεις που θα ελεγχθούν με τα κατάλληλα εργαλεία.

2η Τεχνική Συνάντηση (20/01/2023)

Οργάνωση και πρόοδος συνάντησης

Η δεύτερη τεχνική συνάντηση του έργου REXUS της πιλοτικής περιοχής του Πηνειού πραγματοποιήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2023, στο Γεωτεχνικό Επιμελητήριο της Λάρισας. Περίπου 40 ενδιαφερόμενα μέρη κατάφεραν να συμμετάσχουν στη συνάντηση, πέρα από τα μέλη της ομάδας του έργου REXUS. Φυσικά είναι πολύ ευχάριστη η αυξημένη συμμετοχή κατά 26,6% συγκριτικά με την πρώτη τεχνική συνάντηση. Τα κύρια αντικείμενα της δεύτερης τεχνικής συνάντησης του έργου REXUS της πιλοτικής περιοχής του Πηνειού ήταν τα ακόλουθα:
Κεφαλαιοποίηση των απόψεων των Ενδιαφερόμενων Μερών προς όφελος της πορείας του έργου
Καθορισμός σκοπών (goals) και συγκεκριμένων στόχων (targets) για την επίτευξη ασφάλειας του συστήματος Νερό – Γεωργία – Περιβάλλον – Ενέργεια στη λεκάνη απορροής Πηνειού
Πρόταση συγκεκριμένων μέτρων (Λύσεις Φυσικής Βάσης και μη) για την ικανοποίηση των στόχων (targets)
Ανάπτυξη μετα-μοντέλου (meta-model) της λεκάνης απορροής Πηνειού
Ένα βίντεο που δημιούργησε εταίρος του έργου με τίτλο «
» κήρυξε την έναρξη της συνάντησης. Ο Δρ. Ανδρέας Παναγόπουλος, Διευθυντής Έρευνας του Ινστιτούτου Εδαφοϋδατικών Πόρων του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού «ΔΗΜΗΤΡΑ» καλωσόρισε τους συμμετέχοντες. Παρουσιάστηκαν οι βασικοί στόχοι της συνάντησης, καθώς επίσης και το αναλυτικό πρόγραμμα της συνάντησης. Στη συνέχεια, ο Δρ. Δημήτριος Μαλαματάρης Επιστημονικός Συνεργάτης Ινστιτούτου Εδαφοϋδατικών Πόρων ΕΛΓΟ «ΔΗΜΗΤΡΑ» παρουσίασε τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την πρώτη τεχνική συνάντηση του έργου, προκειμένου να ενημερωθούν τα νέα ενδιαφερόμενα μέρη και να θυμηθούν τα παλαιότερα. Παρουσιάστηκε έπειτα η πρόοδος και τα αποτελέσματα του έργου REXUS μέχρι στιγμής στην πιλοτική περιοχή του Πηνειού, αξιοποιώντας τη συμβολή των ενδιαφερομένων μερών. Παρουσιάστηκαν συγκεκριμένα οι δράσεις των συμμαχιών μάθησης και δράσης (LAA), τα προκαταρκτικά αποτελέσματα του μοντέλου προσομοίωσης υδατικού ισοζυγίου, αποτυπώματος ύδατος και της καταλληλόλητας χρήσεων γης (αναπτύσσονται σε συνεργασία με την ομάδα του Πανεπιστημίου Castilla La Mancha), των 2 διαδικτυακών ερωτηματολογίων (στόχοι/σκοποί και απόδοση συντελεστών βαρύτητας κριτηρίων) και το μετα-μοντέλο του Πηνειού. Δόθηκε επίσης ο ορισμός των Λύσεων Φυσικής Βάσης, ορισμένα παραδείγματα ήδη εφαρμοσμένων λύσεων στη λεκάνη απορροής του Πηνειού και η ψηφιακή πλατφόρμα REXUS AirNbS για Λύσεις Φυσικής Βάσης. Η κα Μαρίνα Αντωνιάδου (DRAXIS) παρουσίασε την Αξιολόγηση Κλιματικής Επικινδυνότητας της λεκάνης απορροής του Πηνειού.

Ομάδες Εργασίας Ενδιαφερόμενων Μερών: Μέρος Ι

Οι δράσεις των δύο Ομάδων Εργασίας αναπτύχθηκαν σε δύο ξεχωριστές αίθουσες. Όσον αφορά κάθε μία από τις έξι κύριες προκλήσεις, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να συμπληρώσουν έξι διαφορετικούς πίνακες που αναπτύχθηκαν για κάθε μια από τις προκλήσεις που έχουν αναγνωριστεί για την λεκάνη απορροής Πηνειού. στους πίνακες ήταν προγραμμένοι οι στόχοι που αποτελούσαν τα αντίστροφα προβλήματα κάθε πρόκλησης, όπως αυτά είχαν εντοπιστεί από προηγούμενες δραστηριότητες. Ήταν γραμμένοι επίσης οι στόχοι που πρότειναν τα ενδιαφερόμενα μέρη για κάθε στόχο, στα 12 ερωτηματολόγια που υποβλήθηκαν πριν από τη 2^η τεχνική συνάντηση. Η δραστηριότητα αυτή στόχευε στη συμφωνία - εντοπισμό ενδεχόμενων θεμάτων των υφιστάμενων σκοπών και στόχων και στην προσθήκη τυχουσών παραλείψεων. Ήταν επίσης διαθέσιμοι χάρτες υποστήριξης κάθε τομέα του NEXUS. Οι συμμετέχοντες έδωσαν τις απαντήσεις τους χρησιμοποιώντας αυτοκόλλητα σημειωματάρια διαφορετικών χρωμάτων, καθένα από τα οποία αντιπροσωπεύει έναν συγκεκριμένο τομέα NEXUS. Τους ζητήθηκε να χρησιμοποιήσουν τον πιο σχετικό τομέα WEFE NEXUS που σχετίζεται με την κύρια δραστηριότητά τους, το μπλε για το «Νερό», το κίτρινο για την «Ενέργεια», το ροζ για το «Τρόφιμα» και το πράσινο για το «Κλίμα».

Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα των κύριων σκοπών και συγκεκριμένων στόχων που σχετίζονται με καθεμία από τις έξι προκλήσεις παρουσιάζονται στους Πίνακες 1α-στ, μετά την επεξεργασία των αποτελεσμάτων της συνάντησης και των δεδομένων που προέκυψαν.

Ομάδες Εργασίας Ενδιαφερόμενων Μερών: Μέρος ΙΙ

Κατά τη διάρκεια της επόμενης δραστηριότητας, ζητήθηκε από τα ενδιαφερόμενα μέρη να προτείνουν μέτρα και να τα ιεραρχήσουν (από 1-χαμηλό σε 5-υψηλό) για την επίτευξη των στόχων της λεκάνης απορροής του Πηνειού. Τα κριτήρια που εξετάστηκαν ήταν τα τρία με την υψηλότερη βαθμολογία (για εξοικονόμηση χρόνου), όπως κατατάχθηκαν από τα αποτελέσματα του δεύτερου διαδικτυακού ερωτηματολογίου που στάλθηκε στα ενδιαφερόμενα μέρη και απάντησαν 15 από αυτά. Αυτά τα τρία κριτήρια ήταν η αναγκαιότητα, η δικαιοσύνη και η ευελιξία. Οι συμμετέχοντες εξέτασαν κάθε στόχο ξεχωριστά και πρότειναν μια σειρά μέτρων. Μετά την ολοκλήρωση των προτάσεων, οι ενδιαφερόμενοι συζήτησαν μεταξύ τους και κατέληξαν στα 3 κυριότερα μέτρα. Αυτά τα τρία μέτρα ανά στόχο κλήθηκαν αργότερα να αξιολογήσουν. Αυτή η διαδικασία αποδείχθηκε πολύ χρήσιμη καθώς αποσαφηνίστηκαν οι όροι σκοποί-στόχοι-μέτρα και εμπεδώθηκε η διαδικασία αξιολόγησης των προτεινόμενων μέτρων μέσω των θεσπισμένων κριτηρίων. Ως εκ τούτου, εξασφαλίστηκε σε μεγάλο βαθμό η τυποποίηση της διαδικασίας απάντησης των ηλεκτρονικών ερωτηματολογίων που αποτελούν το επόμενο βήμα της διαδικασίας πρότασης μέτρων.

Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα των προτεινόμενων μέτρων και της αξιολόγησης καθεμίας από τις έξι προκλήσεις (όπου αυτά ήταν χρονικά εφικτά) παρουσιάζονται στους Πίνακες 2.1α-στ, μετά την επεξεργασία των αποτελεσμάτων της συνάντησης και των δεδομένων που προέκυψαν.

Σημειώνεται ότι στις περισσότερες περιπτώσεις, λόγω του περιορισμένου χρόνου, δεν ολοκληρώθηκε η συζήτηση σχετικά με την πρόταση των μέτρων και την αξιολόγησή τους. Ωστόσο, ο κύριος σκοπός της τεχνικής συνάντησης όσον αφορά το σκέλος αυτό επετεύχθη καθώς εξασφαλίστηκε, όπως προαναφέρθηκε, κοινή αντίληψη των όρων που σχετίζονται με τον ορισμό των μέτρων και της μεθοδολογικής προσέγγισης αξιολόγησής τους. Τα ενδιαφερόμενα μέρη θα κληθούν μέσω ενός διαδικτυακού ερωτηματολογίου να προτείνουν, κατά αρχάς και να αξιολογήσουν στη συνέχεια το σύνολο των μέτρων για καθεμία από τις έξι προκλήσεις, λαμβάνοντας υπόψη τα 9 κριτήρια αξιολόγησης.

Τέλος, ο Κωνσταντίνος Μπαμπάκος, Επιστημονικός Συνεργάτης Ινστιτούτου Εδαφοϋδατικών Πόρων ΕΛΓΟ «ΔΗΜΗΤΡΑ», με τη συμβολή της κα Tiaravanni Hermawan από την DELTARES παρουσίασε σύντομα το μετα-μοντέλο που αναπτύχθηκε στη λεκάνη απορροής του Πηνειού. Παρουσιάστηκαν ορισμένοι υπολογισμένοι δείκτες, καθώς και τα στάδια ανάπτυξης του μετα-μοντέλου και πραγματοποιήθηκε διαδικτυακή επίδειξη της πλατφόρμας με την τρέχουσα μορφή και τις δυνατότητές της. Έπειτα τα ενδιαφερόμενα μέρη πρότειναν ορισμένες παρεμβάσεις και διορθώσεις προκειμένου να γίνει το μετα-μοντέλο πιο φιλικό προς τον χρήστη και πιο κατάλληλο για τη διάδοση των αποτελεσμάτων στην οποία στοχεύει.

Σχόλια – Συμπεράσματα και επόμενα βήματα

Η δεύτερη τεχνική συνάντηση της πιλοτικής περιοχής του Πηνειού χαρακτηρίστηκε επιτυχημένη και το ενδιαφέρον υλικό που συλλέχθηκε, φαίνεται ικανό να τροφοδοτήσει με πολλά στοιχεία τη συνέχεια του έργου. Η εντύπωση που δημιουργήθηκε ήταν πως τα περισσότερα ενδιαφερόμενα μέρη αντιμετώπισαν τη συνάντηση ως ευκαιρία και όχι ως υποχρέωση. Είναι ενδιαφέρον ότι ο αριθμός των συμμετεχόντων αυξήθηκε κατά 26,6% σε σύγκριση με την πρώτη τεχνική συνάντηση (από 30 σε 38 συμμετέχοντες), γεγονός που δείχνει τις προσδοκίες που δημιουργήθηκαν γύρω από το έργο REXUS τους προηγούμενους μήνες μέσα από διάφορες δραστηριότητες και την πίστη των ενδιαφερόμενων μερών στα μελλοντικά βήματα. Σημειώθηκαν οι παρατηρήσεις που αφορούσαν τις δύο δραστηριότητες και θα ληφθούν σοβαρά υπόψη για τη συνέχεια. Οι δραστηριότητες αποδείχθηκαν πολύ χρήσιμες και για τους ίδιους καθώς θα διευκολύνουν πολύ στην απάντηση των ηλεκτρονικών ερωτηματολογίων που θα σταλούν.

Πολλές μελλοντικές δραστηριότητες της πιλοτικής περιοχής του Πηνειού έχουν ήδη προγραμματιστεί. Συγκεκριμένα, με τη συνεχή συμβολή των ενδιαφερόμενων μερών τους επόμενους μήνες θα πραγματοποιηθούν τουλάχιστον δύο café- REXUS, δύο συναντήσεις ομάδων ΣΔΛΑΠ, δύο ομάδες εστίασης με ΥΠΕΝ και ΥπΑΑΤ, δύο συναντήσεις Μεταμοντέλου, δύο Σεμινάρια νέων αγροτών και φυσικά η 3η Τεχνική συνάντηση. Μετά από όλα αυτά, και μαζί με τα ενδιαφερόμενα μέρη, τα αποτελέσματα θα διαμορφώσουν εναλλακτικές ρεαλιστικές λύσεις που θα ελεγχθούν με τα κατάλληλα εργαλεία.

Εφαρμοσμένα εργαλεία και αποτελέσματα

Διερεύνηση καταλληλότητας ανάπτυξης καλλιεργειών (UCLM)
Η καταλληλότητα ανάπτυξης των καλλιεργειών είναι εξαιρετικά κρίσιμη για την Θεσσαλία τόσο για τις υφιστάμενες συνθήκες αλλά ακόμα περισσότερο για τις μελλοντικές.
Για το λόγο αυτό, το πανεπιστήμιο Castilla La Mancha ανέπτυξε μια μεθοδολογία η οποία στηρίζεται στα παρακάτω 4 βήματα:
Αρχικά αναγνωρίζονται οι απαιτήσεις κλίματος, εδάφους και τοπίου για κάθε καλλιέργειας
Κατόπιν επιστήμονες με βαθιά γνώση των τοπικών συνθηκών της κάθε καλλιέργειας καλούνται να σταθμίσουν τις απαιτήσεις αυτές.
Έπειτα συλλέγουμε εδαφολογικά δεδομένα και δεδομένα τοπίου από όποιες πηγές έχουμε διαθέσιμες
Kαθώς και κλιματικά δεδομένα και με βάση τη στάθμιση που έχουμε αναπτύξη παράγουμε χάρτες καταλληλότητας

Στις Εικόνες 1-4 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της μεθοδολογίας που παρουσιάστηκε όσον αφορά την καλλιέργεια του σιταριού.

Εικόνες 1-4: Αποτελέσματα της μεθοδολογίας της διερεύνησης καταλληλότητας ανάπτυξης καλλιεργειών, για την καλλιέργεια του σιταριού στη λεκάνη απορροής του Πηνειού.
Υπολογισμός κατανάλωσης νερού και υδατικού αποτυπώματος των καλλιεργειών: Η μέθοδος RS_SWB (UCLM)
Για τον υπολογισμό της κατανάλωσης αρδευτικού νερού προηγουμένων ετών σε επίπεδο αγρού και του αντίστοιχου υδατικού αποτυπώματος χρησιμοποιούμε την μέθοδο που αναπτύχθηκε από το πανεπιστήμιο Castilla La Mancha και η οποία στηρίζεται στους υπολογισμούς του ισοζυγίου νερού στο έδαφος ενσωματώνοντας πληροφορία από δορυφορικά δεδομένα. Η μέθοδος αυτή πλεονεκτεί έναντι άλλων μεθόδων καθώς μέσω των δορυφορικών εικόνων αναγνωρίζει το επίπεδο ανάπτυξης της καλλιέργειας και το ενσωματώνει στους υπολογισμούς, τροποποιώντας αναλόγως τους υπολογισμούς της εξατμισοδιαπνοής και την κατανάλωση νερού, καθώς και την εκτίμηση της απόδοσης της καλλιέργειας.

Έτσι, για παράδειγμα αν έχουμε την ίδια καλλιέργεια σε γειτονικούς αγρούς και στον ένα αγρό εφαρμόζεται πλήρης άρδευση ενώ στον άλλο ελλειμματική, αυτό αναγνωρίζεται από την μεθοδολογία και τροποποιείται ανάλογα η κατανάλωση νερού. Οπότε είμαστε πιο κοντά στην πραγματικότητα!
Παρακάτω παρουσιάζονται τα αποτελέσματα υπολογισμού της καθαρής κατανάλωσης αρδευτικού νερού για το έτος 2017.

Για την καλλιέργεια του βαμβακιού η κατανάλωση αρδευτικού νερού ανέρχεται σε 325 κυβικά το στρέμμα, για τις ζωοτροφές στα 415 και για τον αραβόσιτο στα 443 κυβικά/στρέμμα.
Μπορεί οι τιμές αυτές να ξενίζουν κάποιες από εσάς.Οι τιμές αυτές ενδέχεται να παρουσιάζουν κάποιες αποκλίσεις για δύο λόγους:
Οι τιμές αυτές δεν περιέχουν απώλειες μεταφοράς και εφαρμογής του αρδευτικού νερού και
Είναι σημαντική η συμβολή του πράσινου νερού, του νερού δηλαδή που προέρχεται από την βροχόπτωση και το διαθέσιμο νερό που υπάρχει στο έδαφος εξαιτίας αυτής. Για τις ζωοτροφές οι οποίες καλλιεργούνται σε περιοχές που έχουν υψηλότερες βροχοπτώσεις, το πράσινο νερό παρατηρείται ότι μπορεί να πλησιάζει τα 500 κυβικά το στρέμμα.
Τα αποτελέσματα αυτά υποδεικνύουν την σημαντικότητα της χωροχρονικής μεταβλητότητας των μετεωρολογικών παραμέτρων στον υπολογισμό της κατανάλωσης αρδευτικού νερού.
Σε επίπεδο λεκάνης, η καθαρή κατανάλωση αρδευτικού νερού που υπολογίζουμε για το έτος 2017 είναι τις τάξεως των 780 εκατομ, κυβικών ή 352 m3/στρ.
Υποθέτοντας απώλειες της τάξης του 25% ανεβαίνουμε περίπου στα 1040 εκατομ. m3 ή 470 m3/str.
Η τιμή αυτή δεν απέχει πολύ από τις εκτιμήσεις του αρχικού ΣΔΛΑΠ και της 1ης αναθεώρησης οι οποίες είναι της τάξης των 1100 και 1200 εκατομμύρια m3 και αναφέρονται σε διαφορετικές εκτάσεις και έτη.
Οι Εικόνες 5,6 απεικονίζουν 2 χάρτες με την χωρική κατανομή των αποτελεσμάτων. Στον αριστερό χάρτη είναι φανερή η αντίθεση μεταξύ ανατολικής και δυτικής Θεσσαλίας, τόσο ως προς την κατανάλωση αρδευτικού νερού αλλά και ως προς το μπλε υδατικό αποτύπωμα το οποίο εκφράζεται σε m3 ανά τόνο παραγωγής της κάθε καλλιέργειας.

Εικόνες 5,6: Αποτελέσματα της μεθοδολογίας του υπολογισμού κατανάλωσης νερού και υδατικού αποτυπώματος των καλλιεργειών με τη μέθοδο RS_SWB.